آیا می دانید رشته علوم آزمایشگاهی چیست؟ رشته علوم آزمایشگاهی زیرگروه کدام گروه آموزشی است؟ مقاطع تحصیلی علوم آزمایشگاهی چیست؟ آیا رشته علوم آزمایشگاهی دکترا دارد؟ بازار کار رشته علوم آزمایشگاهی چطور است؟ اینها سئوالاتی است که به ذهن می رسد و در این مقاله قصد داریم به معرفی رشته علوم آزمایشگاهی بپردازیم.
کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاهی
علوم آزمایشگاهی شاخه ای از علوم پزشکی است که در ارتباط با آنالیز آزمایشگاهی خون مایعات و انساج بدن انسان به منظور تشخیص بیماری پیگیری درمان و حفظ سلامت افراد جامعه می باشد.
تاریخچه رشته و پیشرفتهای جدید
این رشته که به نام مدیکال تکنولوژی در دانشگاه های جهان آموزش داده می شد در سال 1976 مرکز NAACLS آنرا به MLS تغییر نام داد به طوری که در حال حاضر این رشته به نامهای Medical Laboratory Sciences و یا Clinical Laboratory Sciences شناخته می شود. اکثرا معتقدند که نام جدید وظایف حرفه ای شاغلین این رشته که MLSO نامیده می شوند، را بهتر بیان می کند .
در ایران دوره کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاهی از سال 1347 در دانشگاههای تهران، شیراز، اصفهان، تبریز، اهواز و چند دانشکده دیگر تاسیس گردید که بعد از انقلاب فرهنگی به صورت کاردانی و کارشناسی ناپیوسته در آمد. از سال 1385 نیز مقطع کاردانی این رشته حذف شد و دانش آموزان با قبولی در کنکور مستقیما وارد مقطع کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاه می شوند.
در این رشته به موازات پیشرفت علوم پزشکی و گسترش دامنه روشهای تشخیصی تجهیزات آزمایشگاهی نیز بسیار پیشرفت کرده بطوری که امروزه شاغلین این رشته از دستگاههای الکترونیکی و اتوماتیک بسیار دقیق و حساس برای انجام آزمایشات مختلف بهره میگیرند. و باعث شده تنوع کاری و تشخیصی در این رشته نسبت به دیگر رشته های شاخه پزشکی و پیرا پزشکی بسیار بیشتر باشد.
ارزش ها و چشم انداز
فلسفه اصلی تدوین این برنامه درسی تربیت نیروی انسانی کارشناس در رشته علوم آزمایشگاهی بر اساس وظایف حرفه ای تعریف شده و معین در جامعه است.بطوری که اصول اساسی تعلیم و تربیت که شامل رشد شخصیتی و افزایش قدرت تفکر و شایستگی حرفه ای و ایجاد مهارتهای یادگیری مداوم را در دانش آموختگان برای ارائه خدمات آزمایشگاهی مطلوب در برداشته باشد.
ماموریت برنامه آموزشی در تربیت نیروی انسانی
ماموریت اصلی رشته علوم آزمایشگاهی تربیت افرادی است که بتوانند در آزمایشگاهای بالینی بیمارستانها و آزمایشگاههای مراکز بهداشتی با دانش اختصاصی که آموخته اند و با بکارگیری دستگاههای الکترونیکی پیچیده و روشهای متعدد آزمایشات مختلف را روی خون و یا دیگر مایعات و انساج بدن انجام دهند.
اطلاعات و نتایج به دست آمده از این آزمایشات پزشک را در تشخیص بیماری روند درمان و حفظ سلامت جامعه یاری می دهد . نظر به اینکه این رشته دائما در حال تغییر و توسعه است فارغ التحصیلان این رشته باید به نحوی آموزش ببینند که دانش و مهارت کافی برای تطبیق خود با تکنولوژی جدید را داشته باشند.
چشم انداز برنامه آموزشی در تربیت نیروی انسانی
آزمایشگاههای بالینی و بهداشتی در طی چند دهه گذشته از بخش کوچک که با چند دستگاه ساده و روشهای سنتی فیزیک شیمیایی تبدیل به مراکزی بزرگ با تجهیزات بسیار پیشرفته و شاخه های متعدد گردیده است.این تغییرات شگرف و سریع کارکنانی را طلب می کند که علاوه بر مجهز بودن به سلاح دانش روز قادر به استفاده از تجهیزات و دستگاههای پیچیده الکترونیکی و کامپیوتری و انجام روشهای جدید تشخیصی و مولکولی باشند. لذا چشم انداز بازار کار برای کارشناسان ورزیده و متبحر علوم آزمایشگاهی در حال و آینده در بستر رو به پیشرفت آزمایشگاههای بالینی و بهداشتی و کارخانجات و شرکتهای تولید و پخش مواد و وسایل آزمایشگاهی بسیار روشن و نمایان می باشد.
اهداف کلی
هدف از برنامه آموزشی کارشناسی علوم آزمایشگاهی تربیت دانشجویان برای ارائه خدمات آزمایشگاهی است . در این برنامه تعلیمات عمومی و اختصاصی لازم به دانشجویان داده شده تا علاوه بر درک کافی از انسان فرهنگ حکم بر آن و محیط اطرافش از عهده انجام آزمایشات اولیه و معمول در آزمایشگاههای بهداشتی و بالینی بر آیند.
نقش دانش آموختگان
دانش آموختگان دوره کارشناسی رشته علوم آزمایشگاهی علاوه بر رشد شخصیتی و تفکر علمی که طی دوره آموزش کسب نموده اند قادر خواهند بود آزمایشات بالینی تحقیقاتی و خدمات وابسته را در مراکز زیر بعنوان کارشناس انجام دهند.
- آزمایشگاهای بالینی بیمارستانهای دولتی و خصوصی
- آزمایشگاههای مراکز بهداشتی
- آزمایشگاههای تشخیص طبی خصوصی
- انستیتوها و مراکز تحقیقاتی و آموزشی
- کارخانجات تولید وسایل و مواد آزمایشگاهی
- شرکتهای پخش فراورده های بیولوژیک و آزمایشگاهی
- آزمایشگاههای پزشکی قانونی
- آزمایشگاههای سازمان انتقال خون.
وظایف حرفه ای دانش آموختگان
کارشناسان علوم آزمایشگاهی برای انجام خدمات آزمایشگاهی از انواع تجهیزات و روشهای مختلف آزمایشگاهی بهره مند خواهند شد این روشها شامل مطالعات میکروسکوپی روشهای تشخیص مولکولی روشهای مختلف تجزیه شیمیایی و ایمونولوژیکی و شناسایی باکتریولوژیکی می باشند.
این افراد نه فقط آزمایشات مختلف را انجام می دهند بلکه از اهمیت و اعتبار داده های بدست آمده با تکرار آزمایشات و بکارگیری روشهای مختلف کنترل کیفی و مشاوره با پزشکان و دیگر پرسنل بهداشتی درمانی نیز باید اطمینان حاصل نماید. سرپرستی کاردانهای علوم آزمایشگاهی بر عهده این افراد می باشد.
استراتژی های اجرایی برنامه
برنامه آموزشی مقطع کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاهی طوری تدوین شده است که دارای استراتژی های زیر باشد:
- خدمات آزمایشگاهی بالینی مورد نیاز جامعه را برآورده سازد.
- خدمات آزمایشگاهی مورد نیاز مراکز بهداشتی کشور که برای پیشگیری و حفظ سلامت لازم است تامین نماید.
- از اصول وفنون جدید روش تدریس و یادگیری در حیطه نظری – عملی و کارآموزی در عرصه استفاده گردد.
- فارغ التحصیلان بتوانند در حیطه های مختلف آموزشی تحقیقاتی خدماتی و تولیدی خدمات آزمایشگاهی مورد نیاز جامعه را پوشش دهند.
- نظر به تغییر سریع و مداوم روشهای آزمایشگاهی فارغ التحصیلان این رشته از توانائی تطبیق خود با تکنولوژی جدید بر خوردار باشند.
دستاوردهای این رشته چیست؟
دستاوردهای این رشته عبارتند از:
- خط اول تشخیص بیماری ها و پیگیری سیر درمان را به عهده دارد.
- خدمات آزمایشگاهی بالینی مورد نیاز جامعه را برآورده می سازد.
- خدمات آزمایشگاهی مورد نیاز مراکز بهداشتی کشور که برای پیشگیری و حفظ سلامت لازم است، تأمین میکند.
- از اصول و فنون جدید روش تدریس و یادگیری در حیطههای نظری ـ عملی و کارآموزی در عرصه استفاده میکند.
- فارغ التحصیلان بتوانند در حیطههای مختلف آموزشی، تحقیقاتی، خدماتی و تولیدی خدمات آزمایشگاهی مورد نیاز جامعه را پوشش می دهد.
- نظر به تغییر سریع و مداوم روشهای آزمایشگاهی، فارغ التحصیلان این رشته از توانایی تطبیقی خود با تکنولوژی جدید برخورداراند.
چرا این رشته مهم است؟
بیش از 70 درصد تصمیم های پزشکی براساس نتایج آزمایشگاه گرفته می شود. آزمایشگاه نقش بسیار حیاتی در سیستم بهداشتی دارد. براساس یک تخمین در آمریکا، 70% از تمامی تصمیمات پزشکی بر اساس نتایج آزمایشگاهی می باشد.هدف آزمایشگاه این است که اطلاعات زیر را به پزشک و تیم بهداشتی ارائه کند:
- بیماری یا حساسیت به بیماری را تشخیص دهند.
- یک تشخیص را تایید یا رد کند.
- در مورد پیش آگهی اطلاعاتی بدهد.
- در کنترل و درمان بیماری راهنما باشد.
- اثر بخشی دارد را مورد آزمایش قرار دهد.
آزمایشگاه همچنین یک نقش بسیار مهم در تحقیق و آموزش، طراحی و بکارگیری تکنولوژی اطلاعات و بهبود کیفیت دارد. برای اینکه آزمایشگاهی به صورت موفق به اهداف خود برسد، باید از تجربه پزشکی، علمی و تکنیکی و منابعی چون پرسنل، تجهیزات پردازش داده، منابع و امکانات و مهارت های ارتباطی، اجرایی و مدیریتی استفاده کند.
دانش آموختگان این رشته چه توانمندی هایی کسب می کنند؟
کارشناسان علوم آزمایشگاهی برای انجام خدمات آزمایشگاهی از انواع تجهیزات و روشهای مختلف آزمایشگاهی بهرهمند خواهند شد، این روشها شامل مطالعات میکروسکوپی، روشهای تشخیصی ملکولی، روشهای مختلف تجزیه شیمیایی، ایمونولوژیکی و شناسایی باکتریولوژیکی میباشند.
بازار کار این رشته چگونه است؟
دانش آموختگان دوره کارشناسی رشته علوم آزمایشگاهی علاوه بر رشد شخصیتی و تفکر علمی که طی دوره آموزش کسب نموده اند قادر خواهند بود آزمایشات بالینی، تحقیقاتی و خدمات وابسته را در مراکز زیر به عنوان کارشناس انجام دهند.
- آزمایشگاههای بالینی بیمارستانهای دولتی و خصوصی
- آزمایشگاههای مراکز بهداشتی
- آزمایش‌های تشخیص طبی خصوصی
- انستیتوها و مراکز تحقیقاتی و آموزشی
- کارخانجات تولید وسایل و مواد آزمایشگاهی
- شرکتهای پخش فرآورده‌های بیولوژیک و آزمایشگاهی
- آزمایشگاههای پزشکی قانونی
- آزمایش‌های سازمان انتقال خون
- آزمایشگاه های کنترل کیفی صنایع دارویی و غذایی
طول دوره و ساختار رشته علوم آزمایشگاهی
متوسط طول دوره کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاهی 4 سال و نظام آموزشی آن مطابق آیین نامه آموزشی کاردانی کارشناسی پیوسته و نا پیوسته مصوب شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی است.
مقاطع تحصیلی رشته علوم آزمایشگاهی
فارغ التحصیلان دوره کارشناسی علوم آزمایشگاهی می توانند در هریک از شاخه های مرتبط با رشته مانند بیوشیمی، خون شناسی، ایمنی شناسی، باکتری شناسی، میکروب شناسی، انگل شناسی، ویروس شناسی، قارچ شناسی، سم شناسی، بیو تکنولوژی و دروس دیگر در مقطع کارشناسی ارشد و سپس دکترای تخصصی (PhD ) ادامه تحصیل دهند.
مهم ترین دروس این رشته چیست؟
مهمترین دروس این رشته عبارتند از:
- بیوشیمی پزشکی و آزمایشگاه بیوشیمی پزشکی
- اصول ایمنی و حفاظت در آزمایشگاه
- خون شناسی و آزمایشگاه خون شناسی
- میکروب شناسی عمومی و آزمایشگاه میکروب شناسی عمومی
- اصول فنی و نگهداری تجهیزات آزمایشگاهی
- انگل شناسی (کرم ها) و آزمایشگاه انگل شناسی
- ایمونوهماتولوژی و آزمایشگاه ایمونوهماتولوژی
- ایمنی شناسی پزشکی و آزمایشگاه ایمنی شناسی پزشکی
- هورمون شناسی و آزمایشگاه هورمون شناسی
- ویروس شناسی پزشکی و آزمایشگاه ویروس شناسی پزشکی
- قارچ شناسی پزشکی و آزمایشگاه قارچ شناسی پزشکی
- آسیب شناسی عمومی و آزمایشگاه آسیب شناسی عملی
- اصول مدیریت و قوانین آزمایشگاه
- روش های کنترل کیفی در آزمایشگاه های بالینی
- باکتری شناسی پزشکی و آزمایشگاه باکتری شناسی پزشکی
- فارماکولوژی
- آشنایی با بیماری های داخلی
- سم شناسی و آزمایشگاه سم شناسی
- ژنتیک پزشکی
- سمینار
- متون انگلیسی و ترمینولوژی پزشکی
منبع: مركز آموزش عالی علوم پزشكی وارستگان و دانشگاه علوم پزشکی کاشان