ابعاد استاندارد کتاب در بازار نشر

ابعاد استاندارد کتاب بازار: قطع کتاب چیست؟ سایز کتاب چگونه تعیین می شود؟ ابعاد استاندارد کتاب های منتشر شده چیست؟ قطع مناسب برای کتاب های دانشگاهی کدام است؟ چه قطع و سایزی برای کتاب های پزشکی و پیراپزشکی در نظر بگیریم؟ قطع مناسب ترجمه کتاب های فنی و مهندسی چه اندازه است؟ در این مقاله انواع مختلف قطع یا سایز یا اندازه کتاب بحث می شود.

اگر به کتابخانه یا کتابفروشی نزدیک خود سر بزنید، انواع کتاب در قطع و اندازه متفاوت را مشاهده خواهید کرد. برخلاف عقیده عمومی، این ناشرها نیستند که نظم و تقارن کتابخانه ما را با چاپ کتاب هایی در ابعاد مختلف به هم می زنند، قطع یا سایز کتاب به عواملی چون حوزه دانش، ملاحظات مالی، امکانات عملی و نکات هنری بستگی دارد.

اگر می خواهید خودتان کتاب خود را منتشر کنید و نسخه فیزیکی یا چاپی یا هاردکور از کتاب خود تهیه کنید، ممکن است از خودتان بپرسید: آیا قطع کتاب مهم است؟ بله قطع کتاب اهمیت دارد زیرا هم روی حروفچینی و طراحی داخلی کتاب تاثیر دارد و هم روی تجربه مخاطبان از خواندن کتاب مورد نظر موثر است. همچنین هر میلی متر از سایز کتاب دارای پتانسیل مالی و حاشیه سوددهی است.

در این مقاله نگاهی به ابعاد استاندارد کتاب انداخته، قطع استاندارد و مرسوم کتب در ایران و جهان معرفی می شود. همچنین اهمیت انتخاب قطع صحیح برای کتاب را شرح می دهیم.

قطع کتاب چیست؟

قطع کتاب (Trim size) یک اصطلاح خاص ناشرین برای سایز یا اندازه کتاب است. وقتی کتاب در چاپخانه آماده می شود، هر نسخه از کتاب پس از چاپ شدن به صورت مکانیکی برش زده می شود و همانند درخت هرس می شود تا همه جلدهای چاپ شده یک کتاب به یک اندازه و تک شکل باشند. قطع کتاب به ابعاد کتاب اطلاق شده و در قالب “عرض × طول” کتاب بیان می شود. قطع یا سایز کتاب در ایالات متحده به واحد اینچ بیان می شود اما در اروپا و آسیا به میلی متر و در ایران به سانتیمتر بیان می شود.

قطع کتاب چیزی فراتر از یک اندازه است، قرار است حاصل زحمات یک نویسنده یا مترجم در قالب کتاب به مخاطبان انتقال یابد. بنابراین در ابعادی مناسب و قابل‌ استفاده در کتابخانه‌های مناطق مختلف بایستی ارائه شود؛ اگر ابعادی که در نظر گرفته می‌شود تناسبی با محتویات آن نداشته باشد و استفاده از نوشته‌ها را سخت گرداند و یا از جذابیت کتاب بکاهد، حاصل زحمات یک گروه هدر می رود.

قطع کتاب و اندازه کتاب می تواند به تسهیل یا دشواری در خواندن کتاب ختم شود و ممکن است کتاب جذابیتش را برای مخاطب از دست بدهد. پس داشتن دانش و اطلاعات درباره قطع کتاب ضروری به نظر میرسد. همان طور که ذکر شد، به اندازه های یک صفحه از کتاب (طول و عرض) قطع آن کتاب میگویند. برای نام گذاری هر قطع از کتاب، از دیر باز در بین نویسندگان و ناشران ، اصطلاحاتی وجود داشت که معمولا برای نام گذاری اندازه کتاب ها از آنها استفاده میکردند. دلیل بوجود آمدن قطع های مختلف کاغذ دو چیز بود ، اولی حمل و نقل و نگهداری آسان و دومی کاهش پرتی کاغذ و در نتیجه کاهش هزینه مصرف آن.

چرا قطع کتاب اهمیت دارد؟

ممکن است از خودتان بپرسید چرا اندازه و قطع کتاب اهمیت دارد؟ دقیقا به همان دلیل که مردم سایز و شکل گوشی آیفون را می پسندند، برای هر موضوعی یا هر گروه سنی قطع خاصی از کتاب مناسب تر و مورد پسندتر است. قطع کتاب یا اندازه کتاب و انتخاب درست آن اهمیت ویژه ای دارد ،ابعاد کتاب باید طوری انتخاب شود که مناسب و قابل‌ استفاده در کتابخانه‌ های مناطق مختلف و کیف‌ ها باشد و مطالب را به وضوح در معرض دید مخاطب قرار دهد.

اهمیت قطع کتاب در سه نکته کاملا مشخص است:

• تجربه مخاطب از خواندن کتاب
• قابلیت عرضه به بازار و بازاریابی
• هزینه تمام شده کتاب.

قطع کتاب ظاهر کتاب را تعیین می کند!

اگر یک کتاب فیزیکی را یک خانه بدانیم، قطع کتاب نقشه فنداسیون آن است. قطع کتاب ابعاد فضای کاری را مشخص کرده و روی طراحی داخلی و خارجی کتاب تاثیر دارد.

قطع کتاب تعداد صفحات کتاب را تعیین می کند. هر چه قطع کتاب کوچکتر باشد، تعداد صفحات لازم برای پوشش محتوا بیشتر می شود. قطع کتاب روی سایز شیرازه (spine) کتاب تاثیر دارد: هرچه قطع کوچکتر باشد، تعداد صفحات بیشتر و شیرازه کلفت تر است. بنابراین در قفسه کتابخانه ها بیشتر به چشم می آید. قطع کتاب روی محتوا نیز تاثیر دارد: چند کلمه در هر صفحه جای میشود؟ حاشیه ها چقدر باید باشد؟

وقتی کتاب خود را حروفچینی می کنید، روی شماری از اجزای تشکیل دهنده صفحه باید مانور دهید: همه چیز از گرید مبنای کتاب تا سایز فونت کتاب. قطع کتاب یا سایز صفحه تعادل پیچیده محتوای صفحه را مشخص می کند.

تاثیر قطع کتاب بر هزینه چاپ و قیمت گذاری

یکی از دلایل اهمیت دادن به قطع کتاب، هزینه های چاپ کتاب است. امروزه چاپ برحسب تقاضا مرسوم شده است و صاحب امتیاز کتاب می تواند به تعداد دلخواه کتاب چاپی درخواست کند. بنابراین تعداد صفحات کتاب (که به قطع کتاب بستگی دارد) بیشترین سهم را در تعیین هزینه چاپ دارد و حاشیه سود نهایی کتاب را مشخص می کند.

تا به اینجا دلایل اهمیت قطع کتاب را بحث کردیم، اما اندازه های استاندارد کتاب و اسامی یا اصطلاحات مورد استفاده برای هر قطع کتاب در بازار بین المللی و ملی چیست؟

دلیل نامگذاری های قطع های مختلف کتاب

به اندازه طول و عرض هر برگ کتاب قطع کتاب گویند. برای نام گذاری اندازه های مختلف کتاب، اصطلاحاتی بین ناشران، نویسندگان و مراکز چاپ ایران و جهان موجود است که معمولا از آنها استفاده می شود. قطع های مختلف کتاب از آن جهت به وجود آمد که هم حمل و نقل و نگهداری کتاب را آسان تر می کرد، و هم در میزان هزینه های مصرف کاغذ کاهش بیشتری داشت و اصطلاحاً پرتی کاغذ کمتر می شد. ضمن این که راحتی در دست گرفتن کتاب و چشم نواز بودن مراحل مطالعه کتاب نیز در تعیین اندازه قطع های استاندارد کتاب موثر واقع شد.

گاهی در نام گذاری کتاب، کاربرد آن نیز در نظر گرفته شده است. برای مثال، کتابی که در جیب شما جا شود و به راحتی قابل حمل و نقل باشد قطع جیبی نامگذاری شده است. یا کتابی که در جیب پالتوی شما قابل جایگیری باشد قطع کتاب پالتویی نامگذاری گردیده است. قطع بغلی، قطع بازوبندی و قطع حمایلی نیز بر همین اساس نام گذاری شده اند. نام قطع رحلی نیز از آنجا آمده است که برای خواندن آن (برای مثال در مساجد) از رحل یا چهارپایه چوبی استفاده می کنند.

اصطلاحات صنعتی قطع کتاب در بازار ایران و جهان

قطع استاندارد کتاب می تواند به ژانر کتاب بستگی داشته باشد. در ادامه تعدادی از اصطلاحات مرسوم و آشنای مرتبط با قطع کتاب در ادامه معرفی می شود. توجه داشته باشید که مقایسه و تبیین اسامی قطع بین المللی، ملی و ایالات متحده براساس سایز برش کتاب است و معادل سازی مفهومی نیست.

قطع جیبی (Mass-market paperbacks)

کتاب های قطع جیبی در تیراژ وسیع و فشرده چاپ می شوند، ارزانتر هستند، قطع جیبی بین المللی ۱۰۸ میلی متر در ۱۷۵ میلی متر (۴.۲۵ در ۶.۸۷ اینچ) است. کتاب های جیبی در قفسه کتابخانه ها تا سوپرمارکت ها و فروشگاهها یافت می شود. اگر کاغذ ۵۰ × ۷۰ یا کاغذ ۶۰ × ۴۵ را چهار با تا بزنیم (یک دستینه)، به ترتیب به قطع جیبی بزرگ با ابعاد ۱۱۵ × ۱۶۵ میلی متر و قطع جیبی کوچک با ابعاد ۱۱۵ × ۱۵۰ میلی متر می رسیم. بعد از قطع وزیری، قطع جیبی از رایجترین ابعاد کتاب است. علاوه بر نام Mass-market paperbacks در بازار بین الملل، در استاندارد آمریکا این قطع را octodecimo یا eighteenmo می نامند و با علامت اختصاری ۱۸ یا ۱۸mo نشان می دهند.

همانند سایر قطع های کتاب، برای قطع جیبی نیز ابعاد متفاوتی در مقالات و کتب مرتبط با نشر و چاپ معرفی شده است. مثلا قطع ۱۵× ۱۱ یا ۱۱×۵/۱۶ یا ۸ × ۱۶ و حتی ۵ × ۷ یا ۶ × ۸ سانتیمتر برای کتاب های قطع جیبی معرفی شده است. تنها دلیل احتمالی این تفاوت اندازه های قطع جیبی می تواند ابعاد کاغذ مورد استفاده برای چاپ باشد.

تنها وجه مشترک تمامی وبسایت های معرفی کننده قطع جیبی در این است که کتاب های قطع جیبی برای جای گرفتن در جیب لباس و قابل حمل بودن (پرتابل بودن) کتاب تهیه می شوند و مخاطب به راحتی می تواند کتاب قطع جیبی را همراه خود داشته باشد. هر چند در بازار نشر الکترونیک کتاب زیاد با کتاب های قطع جیبی برخورد نمی کنیم و قطع جیبی و بغلی بیشتر برای دستنامه ها و دفترچه راهنما و دستورالعمل ها استفاده می شود.

قطع جیبی بزرگ

اگر کاغذ ۷۰×۵۰ را چهار بار متوالی تا کنیم، به ابعاد ۱۶.۵×۱۱.۵ می رسیم که مناسب قطع جیبی بزرگ است. اگر حاشیه های اضافه را جدا کنیم، به قطع جیبی بزرگ می رسیم؛ قطع جیبی بزرگ تقریبا ۲۳×۱۷ می باشد.

قطع جیبی کوچک

اگر کاغذ ۶۰×۴۵ را چهار بار متوالی تا کنیم، به ابعاد ۱۵×۱۱.۵ می رسیم که مناسب قطع جیبی کوچک است. اگر حاشیه های اضافه را جدا کنیم، به قطع جیبی کوچک می رسیم؛ قطع جیبی کوچک تقریبا ۱۴×۱۰ می باشد.

قطع رقعی (Trade paperbacks)

در بازار بین الملل قطع تجاری (Trade) قطع رقعی به ابعاد ۱۴۰ × ۲۱۶ میلی متر (قطع digest با ابعاد ۵.۵ × ۸.۵ اینچ) یا قطع پالتویی به ابعاد ۱۵۳ × ۲۲۸ میلی متر (قطع US trade با ابعاد ۶ × ۹ اینچ) است. بسیاری از رمان ها، خاطرات بزرگان و کتاب های داستان غیر تخیلی با این قطع چاپ می شوند. اگر کاغذ ۶۰ در ۴۵ را سه بار تا بزنیم، بعد از برش کتابی با قطع رقعی خواهیم داشت. در بازار کتاب آمریکا به قطع رقعی Crown octavo می گویند و با علامت اختصاری ۸ یا ۸VO آن را مشخص می کنند.

در بازار ایران قطع رقعی به طول و عرض تقریبی ۱۹×۱۰ سانتی‌متر تهیه می شود. این قطع عمدتاً برای کتاب‌های شعر، داستان، رمان و به طور کلی کتاب‌هایی استفاده می شود که مخاطب عام دارند. اندازه قطع رقعی در چاپ افست ۲۲ در ۱۵ سانتی‌متر و در چاپ دیجیتال ۲۱ در ۱۴ سانتی‌متر یا برابر با کاغذ A5 می‌باشد. باید توجه داشت که این ابعاد قبل از برش هستند و معمولا پس از عملیات برش در صحافی تا نیم سانتی‌متر از طرفین کتاب کاسته خواهد شد. برای قطع رقعی نیز در وبسایت های ایرانی ابعاد متناقضی ذکر شده است مثلا ۱۴.۸ × ۲۱ سانتیمتر یا ۱۵×۲۲ سانتیمتر برای قطع رقعی پیشنهاد شده است.

قطع وزیری (Hardcover)

کتاب هایی که با پشت جلد گالینور (Hardcover) و قالب مرغوب (پرمیوم) می بینید، هاردکاور هستند. این کتاب ها در ابعاد ۱۵۳ × ۲۲۸ میلی متر (۹ × ۹ اینچ) با نام وزیری تا ابعاد ۲۱۶ × ۲۸ میلی متر (۸.۵ × ۱۱ اینچ) با نام رحلی برش زده می شود.

قطع وزیری با ۳ بار تا زدن پی در پی کاغذ ۷۰ در ۵۰ سانتیمتر تهیه می شود. البته بعد از چاپ کتاب برش زده می شود. قطع وزیری معمولا برای کتاب های آکادمیک و علمی استفاده می شود و رایجترین قطع کتاب در بازار ایران می باشد. این قطع در استاندارد آمریکا Medium octavo نامیده می شود.

قطع وزیری در ایران و در بیشتر انتشارات کشور استفاده میشود و به رایج ترین قطع کتاب معروف است. ابعاد آن از ۱۳×۲۰ تا ۲۰×۲۶ سانتی‌متر متغیر است. از این قطع بیشتر در نشر کتابهای علمی و دانشگاهی استفاده می شود و همانند سایر ابعاد کتاب، قطع وزیری نیز با اندازه های متغیری در اینترنت معرفی شده است. قطع وزیری در گذشته در سه اندازه کوچک (به طول و عرض تقریبی ۲۱×۱۵سانتیمتر)، متوسط (۲۴×۱۶) و بزر گ (۳۰×۲۰) تهیه می شد.

قطع خشتی

یکی از قدیمی ترین ابعاد کتاب قطع خشتی است. اگر کاغذ ۴۵ در ۶۰ را شش بار تا بزنیم، به ابعاد مساوی ۲۰۰ × ۲۰۰ میلی متر می رسیم که قطع خشتی است. این مسئله در کاغذ ۵۰ در ۷۰ به قطع ۲۳۰ × ۲۳۰ میلی متر می رسد که خشتی بزرگ استاندارد است. کتاب های قطع خشتی مربعی هستند و معمولا برای کتاب های داستان و نقاشی کودکان و برای طراحی کاتالوگ و گاهاً سررسید استفاده می شود.

قطع خشتی از کهن‌ترین قطع کتاب بوده و کتاب های  نسخه‌ خطی با طول و عرض مساوی تهیه می شده است. قطع خشتی به شکل مربع است و در سده‌های نخست تمدن اسلامی بسیار رایج بوده است. امروزه اغلب برای کتاب‌های کودکان استفاده می شود.

قطع خشتی بزرگ

اگر کاغذ ۶۰×۴۵ را به گونه تا کنیم که به شش قسمت تقسیم شود (این حالت از تا کردن به حالت های قبل ایجاد نمی شود) در این صورت به ابعاد خشتی می رسیم. ابعاد خشتی بزرگ ۲۰×۲۰ می باشد.

اگر همین شش ورق را در ۷۰×۵۰ بچینیم، به ابعاد خشتی بزرگ دیگری که ۲۳×۲۳ می باشد، می رسیم. این دو ابعاد برای خشتی بزرگ استاندارد می باشد.

قطع خشتی کوچک

کاغذ ۶۰×۴۵ را به گونه تا می کنیم که به دوازده قسمت تقسیم شود. در این صورت به ابعاد خشتی کوچک می رسیم. ابعاد خشتی کوچک ۱۴.۵×۱۴.۵ می باشد.

اگر همین دوازده ورق را در ۷۰×۵۰ بچینیم، باز هم به ابعاد خشتی کوچک دیگری که ۱۶.۵×۱۶.۵ است، می رسیم. این دو ابعاد برای قطع خشتی کوچک، استاندارد می باشد.

قطع رحلی

قطع کتاب رحلی از آن جهت به این نام خوانده میشود که هنگام خواندن کتاب، آنرا بر روی چهار پایه یا همان رحل قرار میدادند . قطع مزبور دارای اندازه‌ های متنوعی است، رحلی کوچک: طول ۴۲، عرض ۲۷ سانتی‌متر؛ رحلی متوسط: طول ۵۰، عرض ۳۰ سانتی‌متر و رحلی بزرگ: طول ۶۰، عرض ۳۰ سانتی‌متر میباشد.

قطع رحلی دارای اندازه‌های تقریبی زیر است:

قطع رحلی کوچک:

اگر کاغذ ۶۰×۴۵ را دو بار متوالی تا کنیم، به ابعاد ۳۰×۲۲.۵ می رسیم که مناسب قطع رحلی کوچک است. اگر حاشیه های اضافه را جدا کنیم، به قطع رحلی کوچک می رسیم؛ قطع رحلی کوچک تقریبا ۲۹×۲۱ می باشد. ( این ابعاد در استاندارد های خارجی همان A4 می باشد). ابعاد قطع رحلی کوچک = طول ۴۲، عرض ۲۷ سانتی‌متر.

قطع رحلی متوسط:

کتاب قطع رحلی متوسط به طول ۵۰ و عرض ۳۰ سانتی‌متر تهیه و توزیع می شود.

قطع رحلی بزرگ:

طول ۶۰، عرض ۳۰ سانتی‌متر است. عموماً نسخه‌های کتاب‌هایی چون قرآن مجید ، مثنوی مولوی ،شاهنامه فردوسی که در مجالس و محافل قرائت و خوانده می‌شده، با این قطع چاپ می شود.

اگر کاغذ ۵۰ × ۷۰ را دو بار متوالی تا کنیم، به ابعاد ۳۵×۲۵ می رسیم که مناسب قطع رحلی بزرگ است. اگر حاشیه های اضافه را جدا کنیم، به قطع رحلی بزرگ می رسیم؛ قطع رحلی بزرگ تقریبا ۳۳×۲۳ می باشد ( این ابعاد در استاندارد های خارجی همان B4 می باشد).

قطع سلطانی (تیموری)

اندازه‌ای از قطع کتاب است که در اواخر عصر مغولان و اوایل عهد تیموریان برای کتاب‌های خطی در ایران رواج یافت که به این جهت آن را قطع تیموری نیز می‌گویند. طول و عرض تقریبی آن ۴۰×۳۰ سانتی‌متر است.

قطع سلطانی یا تیموی بیشتر برای نسخه‌های نفیسی که برای شاهان و شاهزادگان در دوره تیموریان(۷۷۱-۹۱۱ق.) نوشته می شد، استفاده شده است. نمونه مشهور آن شاهنامه بایسنغری موجود در کاخ گلستان تهران است که ابعاد تقریبی آن همین اندازه است. در اواخر عصر مغولان و اوایل عهد تیموریان برای کتاب‌های خطی در ایران رواج یافت که به این جهت آن را قطع تیموری نیز می‌گویند.

قطع بازوبندی:

۲×۳ سانتیمتر، بیشتر برای کتاب‌های دعا یا سوره‌ها و آیات قرآنی که در ابعاد کوچک تهیه می‌شد و با نخ یا چرم به بازو می‌بستند؛

قطع بغدادی:

اندازه دقیق این قطع مشخص نیست، ولی از سخنان رشیدالدین فضل‌الله (۶۴۸؟- ۷۱۸ق.) در وقف نامه ربع رشیدی می توان چنین برداشت کرد که ابعادی بزرگ‌تر از نسخه‌های مرسوم داشته است؛

قطع بغلی:

این قطع که معادل قطع جیبی بزرگ در روزگار ماست. دارای طول و عرض تقریبی ۷×۵ سانتی‌متر بوده‌است.

قطع بیاض یا بیاضی:

از جانب طول آن باز و بست می‌شده و شیرازه‌ بندی آن از طرف عرض اوراق بوده که در میان نسخه‌ نویسان و کتاب‌ سازان به بیاض شهرت داشته است، قطع بیاضی منسوب است و مخصوص به بیاض‌ها که بیشتر کتب ادعیه،زیارات و مجموعه‌های ادبی (که به غرض اشخاص فراهم می‌آمده) به هیأت مذکور صحافی و جلد می‌شده است.

قطع جانمازی:

با ابعاد ۷×۱۲ سانتیمتر که معمولا برای قرآن و کتاب‌های دعا به‌کار می‌رفته است؛

قطع حمایلی:

قطعی بوده‌است به طول و عرض ۱۲×۶ سانتی‌متر. وجه تسمیه این قطع به حمایلی، این است که نسخه‌هایی را که در قطع مزبور بوده‌است به صورت حمایل روی لباس زیرین می‌آویخته‌اند.

قطع طومار:

اتصال اوراق کتاب به‌گونه‌ای که به شکل لوله در آید. معمولا در تهیه طومارها از کاغذهایی با عرض کم استفاده می‌شد. هر چند که طول آنها بسیار متغیر بوده‌است. برای نگهداری طومار، اغلب محفظه‌ای به همان شکل می‌ساختند؛

قطع نیم‌ربعی:

۱۰×۱۸ یا ۹×۱۷ سانتیمتر؛

قطع نیم ورقی:

۲۲×۳۴ سانتیمتر که در ابعاد دیگری هم وجود دارد.

قطع پالتویی

تا الان در تمام قطع ها، به این شکل بود که شیت را به صورت افقی(landscape) قرار می دادیم و صفحات کتابمان به صورت عمودی بودند. در قطع پالتویی، شیت ها و صفحات هردو به صورت افقی قرار می گیرند.

اگر در شیت های ۲ ورقی و ۴ ورقی جوری فرم¬ بندی کنیم که در هر شیت، ۲۴ صفحه افقی قرار بگیرد(هر طرف شیت ۱۲ صفحه افقی)، به قطع های ۲۳.۳×۱۲.۵ و ۲۰×۱۱.۲۵ می رسیم که پس از حذف حاشیه ها، قطع پالتویی ایجاد می شود. قطع های پالتویی استاندارد موجود، ۱۹.۵×۱۰ و ۲۲×۱۱.۵ می باشد.

البته قطع های دیگری نیز وجود دارند که به دلیل استفاده نشدن، در طول تاریخ رفته رفته منسوخ شده اند و یا بسیار کم کاربرد هستند؛ مانند: قطع بغلی، قطع بغدادی، قطع جانمازی، قطع سلطانی و .

تقسیم بندی موضوعی قطع کتاب

آیا می دانید ابعاد یا قطع استاندارد کتاب ها براساس موضوع و ژانر آنها در بازار نشر چیست؟ به عنوان مرجع، سایز استاندارد کتاب ها به میلی متر (اینچ) در بازار بین الملل براساس موضوع محتوا عبارتست از:

ابعاد مناسب کتاب داستان (Fiction): 108 × ۱۷۵ (۴.۲۵ × ۶.۸۷)؛ ۱۲۷ × ۲۰۳ (۵ × ۸)؛ ۱۳۲ × ۲۰۳ (۵.۲۵ × ۸)؛ ۱۴۰ × ۲۱۶ (۵.۵ × ۸.۵)، ۱۵۲ × ۲۲۹ (۶ × ۹)

قطع مناسب کتاب رمان (Novella): 127 × ۲۰۳ (۵ × ۸)

قطع مناسب کتاب کودکان (Children): 190  ۱۹۰ (۷.۵  ۷.۵)؛ ۱۷۸  ۲۵۴ (۷  ۱۰)؛ ۲۵۴  ۲۰۳ (۱۰  ۸)

قطع مناسب کتب مرجع (Textbooks): 152 × ۲۲۹ (۶ × ۹)؛ ۱۷۸  ۲۵۴ (۷  ۱۰)؛ ۲۱۶  ۲۷۹ (۸.۵  ۱۱)

قطع مناسب کتاب غیر داستانی (Non-fiction): 140 × ۲۱۶ (۵.۵ × ۸.۵)، ۱۵۲ × ۲۲۹ (۶ × ۹)؛ ۱۷۸  ۲۵۴ (۷  ۱۰)

قطع مناسب کتاب خاطره و زندگینامه (Memoir): 132 × ۲۰۳ (۵.۲۵ × ۸)؛ ۱۵۲ × ۲۲۹ (۶ × ۹)؛ ۱۷۸  ۲۵۴ (۷  ۱۰)

قطع مناسب کتاب عکس و آلبوم (Photography): قطع کتاب عکس براساس سایز عکس ها، بودجه چاپ و ترجیح صاحب امتیاز تعیین می شود.

تقسیم بندی موضوعی قطع کتاب در ایران بطور تقریبی به صورت زیر است:

قطع رقعی: مناسب برای کتاب‌های شعر، داستان، رمان، دلنوشته، زندگینامه

قطع وزیری: مناسب برای کتاب‌های دانشگاهی، تبدیل پایان‌نامه به کتاب، کمک‌درسی و تخصصی

قطع رحلی: مناسب برای کتاب‌های کمک‌درسی و آموزشی. کتاب‌های کار، موسیقی و…

قطع خشتی: مناسب کتاب های کودک، عکس و…

جیبی: بنا به موضوع و کاربرد کتاب می‌تواند استفاده شود.

پالتویی: بنا به موضوع و کاربرد کتاب می‌تواند استفاده شود.

چگونه قطع مناسبی برای کتاب خود انتخاب کنیم؟

هیچ روش قاطع و منحصری برای تعیین بهترین قطع کتاب وجود ندارد و نهایتا ابعاد کتاب به علائق شخصی، زیبایی و بودجه بستگی دارد. بویژه امروزه با معرفی چاپ برحسب تقاضا و همچنین نشر الکترونیک، ابعاد کتاب تابع قاعده منحصر و خاصی نیست. در اینجا چند نکته کلیدی را بحث کرده ایم که می تواند در تصمیم گیری برای انتخاب قطع مناسب کتاب مفید باشد.

چاپ دیجیتال یا افست؟

استفاده از چاپ دیجیتال یا افست روی انتخاب قطع کتاب تاثیر دارد. فرض کنید شما می خواهید یک کتاب غیر متعارف با اندازه ۸ در ۴۰ سانتیمتر را چاپ کنید. آیا این امکان وجود دارد؟ بله این کار را می توان از طریق چاپ افست (offset printing) انجام داد. چاپ افست با هزینه بالا و مشخص برای شما هر سایزی را پرینت می کند. هرچند پرینت افست زمانی محسوس و منطقی است که توجیه مالی داشته باشد یا ضروری باشد، در غیر اینصورت بایستی از چاپ طبق تقاضا (print-on-demand) استفاده کرد و قطع کتاب را بر این اساس مشخص کرد. تا با استفاده از چاپ دیجیتال با توجیه اقتصادی کتاب را پرینت کرد.

نکاتی که باید قبل از انتخاب قطع کتاب در نظر داشت

قبل از انتخاب قطع کتاب بایستی سه نکته زیر را در نظر داشت زیرا در تصمیم شما تاثیر خواهد گذاشت:

انتخاب قطع کتاب براساس شمارش کلمات کتاب

هرچه تعداد کلمات کتاب بیشتر باشد، بایستی قطع بزرگتری تا حد امکان انتخاب کرد. علتش کاهش تعداد صفحات کتاب است. حال اگر کتاب کوتاه و دارای شمار کلمات کمتر است، از قطع کوچکتر استفاده می شود تا تعداد صفحات کتاب بیشتر شود.

تطبیق قطع کتاب و سایز برش با استاندارد موضوع محتوا

وقتی مخاطبان به دنبال کتاب بعدی خود هستند، از شباهت های کتاب قبلی که از یک ژانر یا موضوع خوانده اند، استفاده می کنند. از آنجایی که بهترین استراتژی بازاریابی (نه از ده) برآورده کردن توقعات خوانندگان کتاب است، بنابراین منطقی است که قطع مناسب و استاندارد موضوع و ژانر کتاب خود را انتخاب کنید. اکثر مولفان قطعی را انتخاب می کنند که با جریان رایج کتاب های ژانر خود هماهنگ باشد.

انتخاب قطع براساس بودجه پروژه

اگر قصد دارید از چاپ دیجیتال استفاده کنید، بایستی بخاطر داشته باشید که فرآیند چاپ براساس تقاضا به صورت صفحه شمار قیمت گذاری می شود. هرچه تعداد صفحات کتاب بیشتر باشد، هزینه چاپ بیشتر می شود و بنابراین حاشیه سود کتاب کمتر می شود.

تعداد صفحات کتاب روی حق تالیف یا حق ترجمه نیز تاثیر دارد و بعضی از ناشران حقوق مترجم یا مولف را براساس تعداد صفحات کتاب تعیین می کنند، هرچند درصد قیمت پشت جلد رایج تر است.

بهترین توصیه برای انتخاب قطع کتاب، تحقیق و بررسی کتاب های چاپ شده حوزه موضوع است، بخصوص کتاب هایی که تیراژ بالاتر و فروش بهتر دارند. بهتر است به کتابخانه های تخصصی موضوع کتاب خود سر بزنید. مثلا کتاب های دانشگاهی یا آکادمیک بیشتر در قطع وزیری چاپ می شوند، بنابراین اگر قصد تغییر قطع کتاب خود را دارید، کتابخانه دانشگاهی را بررسی کنید و مشخص کنید بعد از قطع وزیری از چه قطعی بیشتر استفاده شده است.

خلاصه کلام

هرچند بعضی از ناشران و توزیع کنندگان کتاب از شما قطع خاصی را قبول می کنند، اما دنیای آنلاین محدودیت ها را برداشته است. بهتر است با توجه به ژانر کتاب قطع آن انتخاب شود. اگر با قطع و سایز مختلف کتاب آشنا باشید، می توانید قطع مخصوص هر ژانر را انتخاب کنید.

گرچه ابعاد و قطع های مختلفی برای کتاب های چاپی در مطبوعات و اینترنت معرفی شده است، اما در هر حوزه قطع خاصی مرسوم است، مثلا کتاب های گروه پزشکی و پیراپزشکی اکثرا در قطع وزیری تهیه می شوند. قطع جیبی بیشتر برای کتاب های مذهبی و اطلاعات عمومی استفاده می شود و مانند اینها.