مدل ارزیابی کیفیت ترجمه کتاب: چگونه کیفیت ترجمه خود را ارزیابی می کنید؟ یک ترجمه کیفی چه مشخصاتی دارد؟ کیفیت ترجمه کتاب چگونه تعیین می شود؟ پایایی در ترجمه کتاب چیست؟ روایی در ترجمه کتاب چیست؟ تضمین کیفیت چیست؟ انتشارات ترجمک چگونه کیفیت کتاب های ترجمه شده خود را تضمین می کند؟
هرچند ممکن است تعجب کنید اما واقعا اطلاعات کاربردی و قابل اتکایی در این رابطه وجود ندارد. مثلا دقیقا کسی نمی داند برای تعیین کیفیت ترجمه کتاب بایستی به دنبال چه چیزی بگردد یا چگونه در عمل کیفیت کتاب ترجمه شده را تعیین کنیم.
در این مقاله این خلاء اطلاعات را بررسی می کنیم و به سئوالات مرتبط با کیفیت ترجمه کتاب پاسخ می دهیم. در اینجا فرآیند سه مرحله ای موثر برای ارزیابی کیفیت ترجمه کتاب را معرفی می کنیم و دقیقا می گوییم که در ارزیابی کیفیت ترجمه کتاب بایستی چکار کرد.
این مدلی است که تقریبا در تمامی پروژه های ترجمه بازار نتیجه می دهد و به همین دلیل بیشتر مترجمان و منتقدان آن را می پسندند. اما قبل از ارزیابی کیفیت ترجمه، بایستی ابتدا بطور شفاف بدانیم که ترجمه کیفی کتاب به چه شکلی است.
توجه: همانطور که قبلا هم ذکر شده است، ترجمک برای تضمین کیفیت کتاب های ترجمه شده خود، ترجمه کتاب ترجمک دارای گارانتی مادام العمر است و کلیه ترجمه ها تا زمان رضایت کامل مشتری تحت گارانتی است. همچنین ویرایش و اصلاح نسخه های بعدی کتاب تضمین می شود.
تعریف کیفیت ترجمه
کیفیت ترجمه کتاب چیست؟ یک ترجمه کیفیت بالا و با ترجمه کم کیفیت یا کیفیت پایین چه تفاوتی دارد؟ کیفیت ترجمه بدین ترتیب تعریف شده است:
ترجمه کیفی یا کیفیت بالا ترجمه ای است که معنای متن منبع را منتقل کرده و جمله بندی صحیحی دارد، عاری از اشتباه است و از نظر داخلی پیوستگی داشته و سیال است.
در این تعریف چهار پارامتر مشخص شده است که برای تعیین کیفیت ترجمه استفاده می شود:
- معنای متن منبع
- جمله بندی/ظاهر متن
- نداشتن اشتباه
- پیوستگی و روانی متن
در استانداردهای کیفی موجود پارامترهای زیر برای پر کیفیت بودن ترجمه مشخص شده است. طبق استاندارد اگر اقلام زیر در ترجمه قابل اثبات باشد، ترجمه از کیفیت بالایی برخوردار است:
- هم ارزی معنا
- استفاده مناسب از کلمات/جمله بندی
- نداشتن اشتباه از هر نوعی
- روان و سلیس بودن کامل (پیوستگی محتوای ترجمه شده)
پس بطور خلاصه می توان گفت:
ویژگی های یک ترجمه کیفیت بالا
بنابراین می توان کیفیت ترجمه کتاب را با جستجوی معیارهای فوق بررسی نمود. اگر در ترجمه کتاب معیارهای چهارگانه فوق لحاظ شده باشد، می توان ادعا نمود که ترجمه کیفی و مناسب است.
برای ارزیابی کیفیت ترجمه و بخصوص کیفیت ترجمه کتاب می توان سئوالات زیر را جواب داد و پاسخ سئوالات را به عنوان مبنای کیفیت ترجمه تحلیل نمود:
- آیا معنا و مفهوم متن منبع و اولیه را بخوبی منتقل می کند؟
- آیا خوانا و روان است و آنطور که باید خوانده می شود؟
- آیا اشتباهات املایی و هجی یا دستور زبان دیده می شود؟
- آیا بطور یکنواخت و پیوسته همه بخش های پروژه ترجمه شده است و متن هدف سلیس است؟
مدل سه مرحله ای ارزیابی کیفیت ترجمه که در ادامه بحث می شود یک پروسه نظامدار است که به این چهار سئوال پاسخ می دهد. این پروسه در ترجمه کتاب ترجمک و جهت ارزیابی کیفیت ترجمه مقدماتی استفاده می شود و یکی از عناصر حیاتی در سنجه های کنترل کیفیت ترجمه کتاب ترجمک می باشد.
در نظر داشته باشید که هیچکس در هیچ جای دنیا و به هیچ زبانی نمی تواند دو مترجم پیدا کند که یک متن منفرد را بطور یکسان و کاملا مشابه ترجمه کنند. این مسئله در مورد روش های کنترل کیفیت ترجمه نیز مصداق دارد و ممکن است روش پیشنهادی در این پست برای کنترل کیفی همه انواع ترجمه مناسب نباشد. قضاوت نتیجه به عهده کاربر است.
مدل سه مرحله ای ارزیابی کیفیت ترجمه
چرا سه مرحله؟ شاید ارزیابی هر چهار عنصر کیفی ترجمه کتاب کمی پیچیده باشد اما با این پروسه سه مرحله ای می توان به پاسخ هر چهار سئوال رسید. بدین ترتیب کنترل کیفیت به بخش های قابل اداره تری تبدیل می شود و معیارهای مورد نظر توجه لازم را دریافت خواهد کرد. بدین ترتیب پروسه کنترل کیفیت بطور اثربخش تری انجام شده و همه جوانب ارزیابی خواهد شد و چیزی از قلم نخواهد افتاد.
مرحله ۱ – ارزیابی ترجمه از نظر صحت معنایی
در این مرحله بطور کامل و بدون هر گونه حواس پرتی روی معنای متن هدف تمرکز می شود. بایستی مشخص کرد که آیا تمام معنا و مفهوم متن منبع به متن هدف منتقل شده است یا خیر؟ آیا معنا یا مفهوم جدیدی به ترجمه اضافه نشده است یا از قلم نیافتاده است.
برای بررسی صحت معنایی ترجمه کتاب، بهتر است همزمان و به صورت پارگرافی متن منبع و متن هدف مقایسه و بررسی شود. اگر کنترل کیفیت خیلی جزئی و دقیق نیاز باشد، این کار به صورت عبارت به عبارت یا جمله به جمله انجام می شود. هر جمله متن هدف با جمله متناظر خود در متن منبع مقایسه می شود.
صحت معنایی و انتقال معنا و مفهوم متن منبع به متن هدف را گاهی امانت در ترجمه نیز اطلاق می کنند. بهتر است مقایسه و ارزیابی معنایی ترجمه کتاب روی نسخه کاغذی (hard copies) پروژه انجام شود. معمولا بررسی کیفیت بر روی صفحه مانیتور به دقت کپی کاغذی نیست زیرا چشم خسته شده و گاهی متن روی صفحه نمایش گول زننده می شود.
توصیه می کنند که دو نسخه منبع و هدف کنار هم دیگر گذاشته شده، بخش های متناظر با یک تکه مقوا یا پارچه یا پد ماوس پوشانده شده و بخش تحت بررسی جلوی دید باشد. بدین ترتیب روی بخشی از متن که در حال بررسی است تمرکز شده و حواس پرتی ایجاد نمی شود.
توجه: بهتر است در هر بار مقایسه متن منبع با متن هدف، بخش کوچکی از متن (بین ۷ تا ۱۰ کلمه) بررسی و مقایسه شود. اگر متن طولانی تری انتخاب شود در حافظه کوتاه مدت باقی مانده و احتمال نادیده گرفتن یا از قلم افتادن بخشی از معنای متن منبع یا متن هدف بیشتر می شود.
هر بخش از متن منبع و متناظر آن در متن هدف که مورد مقایسه و بررسی قرار می گیرد بایستی یک واحد یا قطعه از معنا یا مفهوم تبادلی را پوشش بدهد. زیرا به حافظه سپردن و مقایسه یک ایده کامل راحتتر از یک ایده ناقص است. بدین معنی که در عمل روی عبارت کار می شود تا جمله.
دقت داشته باشید که ارزیابی کیفیت ترجمه متن کتاب کاری بسیار زمانبر و خسته کننده است. تمرکز بالای هوش و حواس ارزیاب را می طلبد و بایستی تمرکز ویژه ای روی ایده یا معنای در حال بررسی داشت. به همین دلیل در مرحله اول فقط روی انتقال معنا و مفهوم محتوا تمرکز می شود.
دستاورد این مرحله تایید دریافت و انتقال صحیح معنا و مفهوم متن منبع به متن هدف ترجمه شده است. در غیر اینصورت بایستی جاهایی که نیاز به تصحیح معنایی دارد را مشخص و هایلایت کرد.
در این مرحله بخاطر تمرکز بر قطعات کوتاه متن، معمولا همزمان ارزیاب غلط های املایی و گرامری را تصحیح یا مشخص می کند. همچنین روی یکنواختی دستور زبان و گویش متن نیز تمرکز می شود.
بنابراین در این مرحله مشخص می شود که:
- آیا ترجمه کتاب همان معنا و مفهومی را می رساند که کتاب اصلی منتقل می کند
- بطور نسبی وجود اشتباهات گرامر و املا و هجی و حتی لحن متن مشخص می شود
- بطور نسبی روان و سلیس بودن متن ترجمه شده نیز مشخص می شود.
عملا سئوال اول یعنی انتقال صحیح معنا و مفهوم بطور کامل جواب داده می شود و سئوالات بعدی بطور نسبی مشخص می شوند.
مرحله ۲ – ارزیابی کیفیت بیانی ترجمه
در این مرحله روی سه جنبه از کیفیت جمله بندی و لغات مورد استفاده در ترجمه تمرکز می شود: طبیعی بودن کلمات مورد استفاده، ابهام داشتن کلمات و جمله بندی و سبک و قالب استفاده از کلمات و بیان مطلب.
در این مرحله موارد زیر ارزیابی و مشخص می شود:
- آیا از زبان و لحن طبیعی استفاده شده است، روان است و براحتی قابل درک، بخش هایی با لحن سنگین و نامتداول ندارد
- آیا متن مبهم وجود دارد که احتمال سوء تفسیر نیت و معنای متن در ترجمه را موجب شود
- آیا لحن و رسمی یا غیررسمی بودن لحن ترجمه در مقایسه با متن منبع دیده می شود؟ سبک گویش مورد استفاده برای ترجمه با ژانر و هدف و عملکرد متن منبع هماهنگی دارد
توجه داشته باشید که برای ارزیابی و قضاوت در مورد این نکات به ارزیابی نیاز است که زبان ترجمه شده زبان مادری وی باشد.
برای ارزیابی کیفیت بیانی متن ترجمه کتاب بایستی بدقت متن را خواند. بهتر است با صدای بلند خوانده شود تا روانی و سلیس بودن ترجمه مشخص شود و جاهایی که جریان کلمات سیال نیست و تپق دارد یا ممکن است به اشتباه تفسیر شود، مشخص گردد.
هنگام بررسی کیفیت بیانی متن ترجمه کتاب، بایستی هر جایی از متن که موجب وقفه در خواندن کتاب شد، مشخص شده و مجددا بررسی و تصحیح شود.
همزمان باید به لحن و سبک متن توجه داشت. اگر در اجرای همزمان مشکل داشتید، می توانید اینکارها را در مراحل متوالی انجام دهید و در هر بار خواندن یک ویژگی و کیفیت متن را بررسی کرد.
در این مرحله جمله بندی و استفاده صحیح از کلمات، روانی لحن و خوانایی متن بررسی می شود. اولا بهتر است با صدای بلند متن خوانده شود تا هم خوانایی مشخص شود و هم وقفه ها معلوم شود. در این مرحله به دو سئوال پاسخ داده می شود:
- آیا ترجمه خوانایی مشابه با متن منبع دارد و مخاطب براحتی میتواند آن را روخوانی کند؟
- آیا جریان کلمات و جملات پیوسته و منطقی است و لحن و سبک مناسب ژانر محتوا دارد؟
مرحله ۳ – ارزیابی فنی /رسمی ترجمه
در این مرحله روی قالب بندی و چیدمان متن، طول جملات و پاراگراف ها تمرکز می شود. همزمان با چک قالب و روانی متن، ممکن است اشتباهات املایی و دستورزبان تصحیح شود، گرچه بیشتر برنامه های واژه پرداز دارای برنامه خودکار چک و بررسی هجی و گرامر است.
توصیه می شود حین چک قالب و چیدمان متن، اسامی، تاریخ ها، اعداد و ارقام دوباره چک شود زیرا منبع شایعی از خطا در ترجمه کتاب ها است، بخصوص وقتی کتاب تخصصی ترجمه می شود.
در این مرحله به سئوالات زیر پاسخ داده می شود:
- آیا در متن هدف (متن ترجمه کتاب) اشتباه املا یا دستور زبان وجود دارد؟
- آیا چیدمان، قالب و میزان رسمیت متن هدف با متن منبع هماهنگی دارد؟
خلاصه مدل ارزیابی کیفیت ترجمه
پس از اجرای سه مرحله فرآیند کنترل کیفیت ترجمه کتاب، در هر مرحله پاسخ معیارهای چهار گانه کیفیت ترجمه داده می شود اما بعضی از معیارها بطور کامل و بعضی بطور نسبی بررسی می شوند. خلاصه اجرای این مدل در شکل زیر آمده است:
