اصول ترجمه کتاب

پنج گام در ترجمه کتاب

اصول ترجمه کتاب: آیا می خواهید کتاب خود را ترجمه کنید؟ مترجم کتاب هستید؟ به ترجمه کتاب علاقمند هستید؟ می خواهید توانایی ترجمه کتاب خود را بهبود بخشید؟ قصد دارید سایت ترجمه و شرکت ترجمه خود را شروع کنید؟ این مقاله می تواند به شما در شناخت فرآیند ترجمه کتاب و مهارت های لازم برای ترجمه کتاب کمک کند.

ترجمه حرفه ای کتاب همانند چسب به این پروسه ۵ مرحله ای ترجمه زبان وصل است. اگر کسی این پنج مرحله را نشناسد و بخوبی رعایت نکند، ترجمه وی همیشه به سطح عالی نخواهید رسید. چرا؟ چونکه ترجمه یک کار ذهنی و مستلزم تلاش مغزی است.

بار ذهنی و هوشی ترجمه کتاب آنقدر زیاد است که یک فرآیند ترجمه کتاب دقیق و منظم برای انجام کاری مشتری پسند نیاز است.

عملکرد برتر در ترجمه کتاب

قاعده عملکرد برتر در فرآیند ترجمه زبان و ترجمه کتاب دربرگیرنده ۵ مرحله یا گام است:
این پنج گام عبارتند از:

• مرحله ۱- مرور و شناخت محتوای کتابی که قرار است ترجمه شود.
• مرحله ۲- ترجمه مقدماتی متن کتاب
• مرحله ۳- بازنگری صحت ترجمه کتاب
• مرحله ۴- استراحت و کنار گذاشتن کتاب ترجمه شده برای مدتی کوتاه
• مرحله ۵- ویرایش و اصلاح لغات و جمله بندی کتاب ترجمه شده

در ادامه هر یک از این مراحل بحث خواهد شد.

فرآیند چند مرحله ای ترجمه کتاب که مترجمان حرفه ای استفاده می کنند

توجه: این فرآیند برای تولید یک ترجمه کیفیت بالا از کتاب ضرورت دارد. برای درک بهتر ویژگی های ترجمه کتاب کیفیت بالا می توانید در مورد طریقه ارزیابی کیفیت ترجمه کتاب مطالعه کنید.

اما ممکن است همیشه به ترجمه کیفیت بالا نیاز نداشته باشید. به همین خاطر است که گفته می شود روش ترجمه خود را براساس هدف از ترجمه انتخاب کنید.

مراحل پنج گانه فرآیند ترجمه کتاب

ترجمه کتاب یک فرآیند پنج مرحله ای است. البته این فرآیند پنج مرحله ای یک قاعده کلی برای ترجمه زبان است و برای ترجمه متون تخصصی و عمومی و همچنین ترجمه زبان های مختلف کاربری دارد.

مرحله ۱ کتاب: مرور و آشنایی با محتوای کتابی که قرار است ترجمه شود

اصول ترجمه کتاب: گام اول در فرآیند ترجمه کتاب آشنا شدن با متنی است که قرار است ترجمه شود. یعنی بایستی موضوع و محتوای کتاب، حجم متن، سبک نگارش، ویژگی های فنی کتاب از قبیل ویراستاری کتاب، حروفچینی کتاب، قالب بندی و فصول و بخش های کتاب را بررسی کرد.

معمولا وقتی مترجم می خواهد کتابی را ترجمه کند، بخشی از کتاب را می خواند و یا مرور کلی بر محتوای کتاب خواهد داشت تا کلیت موضوع کتاب را فهمیده و بداند چه چیزی در انتظار وی است. خواندن سریع و فوری کتاب و آشنایی با محتوای کتاب را skim read می گویند.

بعضی از مترجم ها هنگام بررسی پروژه ترجمه کتاب، مفاهیم کلیدی یا واژگان کتاب که به تحقیق بیشتر نیاز دارند را یاداشت می کنند و هر گونه مطالعه مقدماتی که برای تقویت کار و آشنا شدن با محتوای موضوع لازم است را جستجو و تحقیق می کنند.

گاهی اوقات مترجم کتاب قبل از شروع ترجمه اصطلاحات کلیدی آن را بررسی و ترجمه می کند و دیکشنری اختصاصی برای کتاب ایجاد می کند. سپس ترجمه متن کتاب را شروع می کند.

مرحله ۲ ترجمه کتاب: ترجمه مقدماتی

اصول ترجمه کتاب: وقتی مترجم با محتوای کتاب آشنا شد، بطور نظامدار ترجمه متن کتاب را شروع می کند، عموما هر بار ۱۰-۵ کلمه را ترجمه می کند. انتخاب تکه های متن که هر بار ترجمه می شود، طول آن و تعداد کلمات هر بار تبدیل زبان اهمیت دارد. بدین ترتیب هر بار یک تکه کوچک ترجمه، معنای آن پخته شده و تایپ می شود.

هر قطعه متن باید به اندازه ای کوتاه باشد که در حافظه کوتاه مدت مترجم باقی بماند. انتخاب بیش از ۱۰ کلمه در هر بار می توان چالش آور باشد و ممکن است مترجم بعضی از کلمات متن را فراموش کند.

معمولا جملات کتاب از ۱۰ کلمه طولانی تر است، بخصوص اگر مثلا انگلیسی اروپا باشد، بنابراین لازم است که جمله به بخش هایی تقسیم شده و هر بار یک بخش خوانده و ترجمه شود.

اگر هر بار تعداد خیلی کمی از کلمات انتخاب و در ذهن ترجمه شود ممکن است به ترجمه ای ختم شود که قالبی و غیرطبیعی به نظر برسد و معمولا اینگونه ترجمه ها که ترجمه کلمه به کلمه اطلاق می شود، ترجمه ای مبهم و غیر سلیس خواهد شد.

از سوی دیگر، اگر تکه های متن هر بار ترجمه خیلی طولانی باشد، ممکن است بخاطر سپردن آسان متن سخت شده و ریسک فراموشی و نادیده گرفتن بخشی از معنی در ترجمه بیشتر می شود.

مرحله ۳ ترجمه کتاب: مرور صحت ترجمه

اصول ترجمه کتاب: پس از اینکه ترجمه مقدماتی و درفت اولیه کتاب تکمیل شد، مترجم بایستی به صورت متدولوژیک ترجمه خود را مرور کرده و تکه های متن ترجمه شده را با متن اولیه (متن منبع) مقایسه کند.

هدف اصلی در اینجا تایید این مسئله است که ترجمه کتاب کامل باشد، بخشی از محتوا گم نشده یا بد تفسیر نشده باشد یا معنی بعضی از جملات تحریف یا بد تفسیر نشده باشد.

معمولا یک مترجم حرفه ای در مرور ترجمه کتاب براحتی بخش هایی که غیرطبیعی بوده یا از کلمات مطلوب و مرسوم استفاده نشده است را در این گام تشخیص داده و تصحیح می کند.

مرحله ۴ ترجمه کتاب: استراحت دادن به کار

اصول ترجمه کتاب: این مرحله خیلی ساده است. ترجمه کتاب را مدتی کنار بگذارید و استراحت کنید. ایده آل استراحت چند ساعتی یا حتی یک شب است.

علت استراحت دادن این است که اطمینان حاصل کنیم مرحله پنجم و نهایی ترجمه کتاب درست انجام شود. گاهی بعضی از واژه ها آنقدر تکرار شده اند که چشمان به خطا آنها را می بینند و منفی یا مثبت بودن مثلا فعل را متوجه نمی شوند.

بنابراین بهتر است به مغز استراحتی داده، ذهن از محتوای ترجمه شده خالی شود و سپس مرحله بعدی شروع شود.

مرحله ۵ ترجمه کتاب: اصلاح و پالایش کلمه بندی ترجمه

اصول ترجمه کتاب: مرحله آخر ترجمه کتاب پالایش و پولیش ترجمه است. در این مرحله بدون رجوع به متن منبع و باز کردن کتاب منبع، ترجمه خوانده می شود. در این مرحله صرفا به کیفیت عبارات توجه می شود.

این مرحله نهایی ویرایش کتاب برای پالایش و تصحیح متن ترجمه شده از نظر روانی و سلیس بودن است. در این مرحله خود را بجای مخاطب اصلی ترجمه کتاب قرار داده و متن خوانده می شود. هر جایی که خواندن متن روان و صریح نبود، ویرایش و اصلاح می شود.

می توانید داسویر مراحل ترجمه کتاب را اینجا دانلود کنید.

دانلود نسخه pdf داسویر یا اینفوگرافیک ۵ مرحله ترجمه کتاب

سئوالات رایج در مورد اصول فرآیند ترجمه کتاب

آیا همه مترجم ها در ترجمه کتاب این مراحل را پیروی می کنند؟

در مجموع خیر. مترجم های حرفه ای و تحصیل کرده این متدولوژی ۵ مرحله ای را به عنوان بخشی از واحدهای درسی دانشگاهی خود می آموزند. از آنجایی که این مراحل را می خوانند، تست می کنند و امتحان می دهند، به آن عادت کرده و به محض پیشنهاد ترجمه کتاب، ناخودآگاه مراحل را طی می کنند.

مترجم حرفه ای می داند که در ترجمه کتاب نباید به دنبال میانبر باشد و مراحل را طی می کند. این مسئله در مورد مترجم های سنتی و خود ساخته نیز مصداق دارد اما نه همه آنها.

معمولا کسانی که در ترجمه کتاب این مراحل را طی نمی کنند، در فرآیند ترجمه کتاب با مشکلاتی مواجه می شوند. گاهی مجبور می شوند ترجمه را از سر بگیرند و دوباره ترجمه کنند. بعضی از مترجم ها هم که کلا متوجه نقص کار خود نشده و بدون طی مراحل ترجمه خود را برای ویراستاری، حروفچینی، طی مراحل چاپ و انتشار تحویل می دهند.

چرا این فرآیند قطعی ترجمه برای ترجمه کتاب ضرورت دارد:

زیرا ترجمه بطور تعجب آوری یک وظیفه خیلی مشکل است و شامل پردازش ذهنی پیچیده و زیادی است.

اختصاصاً برای هر عبارت یا بخشی از متن کتاب که قرار است ترجمه شود، مترجم لازم است اقدامات زیر را انجام دهد:

• متن منبع را خوانده و بفهمد.
• معنی یا پیام متن را به خاطر بسپارد.
• مناسب ترین واژگان زبان مقصد را برای ترجمه انتخاب کند.
• از ساختار دستور زبان (گرامر) زبان مقصد استفاده کند.
• معنی/پیام متن کتاب را به زبان مقصد ترکیب و تبدیل کند.
• اطمینان حاصل کند که جمله بندی و جریان کلمات متن جدید سیال و طبیعی باشد.

انجام همه این کارها به یکباره برای مغز انسان سنگین است که بتواند همه را یکباره پردازش و تبدیل کند.

انتقال همه معانی و عبارات به شیوه ای صحیح و طبیعی به زبان مقصد و بطور یکباره کاری بسا مشکل است. اساسا منطقی نیست که همه مراحل فرآیند ترجمه کتاب را به یکباره و بصورت ذهنی انجام داد. ممکن است بصورت عادتی یا ناخواسته ذهن مترجم روی یک بخش یا جنبه از ترجمه بیشتر متمرکز شود.

حالا اگر مترجم روی انتقال صحیح و یکباره تمامی معانی تمرکز کند، جمله بندی و واژگان زبان مقصد اغلب گت داشته و جریان واژه ها غیرطبیعی خواهد شد و ترجمه ای روان و سیال بدست نمی آید.

در هر صورت، از آنجایی که ترجمه کتاب یک فرآیند مستلزم بار هوشی و شناختی بالایی است، وقوع اشتباه ذاتا امکانپذیر است و نمی توان گفت کسی وجود دارد که اشتباه نمی کند، حتی مترجمین حرفه ای کتاب.

به همین خاطر گفته می شود ترجمه کتاب در یک مرحله و در یک گذر امکان ندارد. لازم است که کتاب ترجمه شده، در طی چند مرحله ویرایش شده و تصحیح شود. بهتر است حداقل یک مرحله ترجمه مقدماتی شده، یک مرحله از نظر دستور زبان و ویرایش بازنگری شود. یک مرحله از نظر معنی و سلیس بودن بررسی شود.

فرآیند ۵ مرحله ای ترجمه کتاب که در بالا بحث شد برای دستیابی به ترجمه ای دقیق، سلیس و حرفه ای طراحی شده است تا بر مشکلات و کاستی های بالقوه و ذاتی ترجمه یکباره فائق آید.

به همین دلیل است که برنامه های نرم افزاری ترجمه متون نمی توانند ترجمه خوبی ارائه نمایند، زیرا ترجمه یک مرحله ای و تنها شامل جایگزینی کلمه به کلمه متن منبع به زبان متن مقصد است.

آیا اجرای همه ی گام های این فرآیند ۵- مرحله ای ضروری است؟

قطعا چنین است. همیشه ترجمه مقدماتی تا حدودی گنگ، غیر سلیس و با اشتباه است. زیرا فرآیند ذهنی پردازش ترجمه یک فرآیند مغزی پیچیده و سنگین است و کار مغزی سنگین بطور ذاتی مستعد اشتباه است.

معمولا مترجم های غیر حرفه ای و مبتدی مراحل را طی نکرده و ترجمه اولیه خود را بلافاصله تحویل می دهند. ترجمه ای که از نظر کیفیت زیر استاندارد است.

تاثیر عجله کردن یا فوری بودن ترجمه کتاب بر کیفیت ترجمه چیست؟

اگر ثبت سفارش پروژه ترجمه کتاب به شکلی باشد که زمان کافی برای تکمیل همه مراحل ترجمه کتاب وجود نداشته باشد، اینجا است که باید چیزی را قربانی کرد.

از آنجایی که مراحل ۳ تا ۵ در اصل مراحل تضمین کیفیت هستند، اگر بعضی از مراحل پروسه نادیده گرفته شود، در اصل به کیفیت و روانی متن ترجمه شده کتاب آسیب وارد می شود.

هرچند صرفنظر از مراحل پروسه ترجمه کتاب، اگر مترجم احساس کند که وقت کم دارد و سررسید تحویل ترجمه کتاب نزدیک است، بطور ناخودآگاه دچار اضطراب می شود و این اضطراب و عجله میدان را برای وقوع اشتباه مستعد می کند.

صرفنظر از تجربه و تخصص مترجم، اگر پروژه ترجمه کتاب این مراحل ۵ گانه را طی نکند، کیفیت ترجمه قربانی خواهد شد.

خلاصه بحث اصول ترجمه کتاب

همانطور که ذکر شد برای هر کاری یک استاندارد یا پروسه عملکرد برتر وجود دارد و در فرآیند ترجمه کتاب، این عملکرد برتر شامل رعایت مراحل ۵ گانه ترجمه کتاب است.

عجله کردن یا نادیده گرفتن هر یک از این مراحل ترجمه کتاب تقریبا بطور غیرقابل اجتنابی با اشتباه و فدا شدن کیفیت کار همراه است. ترجمه حاصل از عجله و طی نکردن پروسه سلیس نبوده و اغلب اشتباهات زیادی خواهد داشت.

بنابراین اگر کیفیت ترجمه در پروژه ترجمه کتاب برایتان مهم است، حتما این مراحل را به دقت تبعیت کنید. بالاترین شیوه اطمینان از تضمین کیفیت ترجمه کتاب رعایت سه چیز است: انتخاب مترجم ماهر و با تجربه و متخصص در حوزه محتوای کتاب، رعایت هر ۵ گام پروسه ترجمه کتاب و نهایتا انجام بازنگری همکار (peer review).

بخاطر داشته باشید که یک مترجم کتاب حرفه ای و مسلط گام ششمی به مراحل ترجمه خود می افزاید. گام شش شامل آماده سازی سند برای ارسال مستقیم به چاپخانه است.

بعضی از مترجم ها برای خود یک فایل الگو با قالب بندی خاص کتاب دارند و همزمان با ترجمه کتاب و در مراحل مختلف چک و بررسی و تضمین کیفیت ترجمه، کار را ویراستاری می کنند و سپس در مرحله شش فایل ترجمه خود را حروفچینی کرده و یکی از مراحل فرآیند چاپ کتاب را خودشان انجام می دهند و بدین ترتیب دستمزد ویراستاری کتاب، قالب بندی کتاب، طراحی داخلی و حروفچینی کتاب را از آن خود می کنند. نهایتاً فایل آماده با قالب خاص چاپ که حاوی تمامی بخش های یک کتاب است از قبیل فهرست مندرجات و واژه نامه یا ایندکس، را به مشتری خود تحویل می دهند.