کتاب چیست؟

کتاب چیست؟ نویسنده کیست؟ مولف کیست؟ مترجم کیست؟ نقش ادیتور در تولید کتاب چیست؟ نقش ناشر در تولید کتاب چیست؟ چگونه کتاب نوشته و منتشر می شود؟ انواع کتاب چیست؟ کتاب ها چگونه دسته بندی می شوند؟ این سئوالات در وبلاگ انتشارات ترجمک پاسخ داده می شود. در این مقاله به این سئوال می پردازیم: کتاب چیست؟

مقدمه ای بر تاریخچه کتاب

در یک تعریف کلی، کتاب سند مکتوبی است که حداقل 49 صفحه باشد و افکار، عقاید یا اطلاعاتی را به اشتراک بگذارد. با گذر زمان کتاب ها تغییرات زیادی کرده اند و صنعت نشر و کتاب دچار تحول شده است و اشکال مختلفی به خود گرفته است. بیشتر تحولات کتاب به خاطر توسعه اشکال و روش های ارتباطی بوده است که تقاضای اطلاعات را بطور فزاینده ای افزایش داده است.

اولین اشکال شناخته شده اسناد مکتوب لوح سفالی بین النهرین و رول پاپیروس مصر است. این نمونه ها هر دو مربوط به اوایل سال 3000 قبل از میلاد است. مستقل از این تحولات، كتابهای چینی بود كه از نوارهای چوبی یا بامبو که با طناب به هم متصل شده بودند، تهیه می شده اند. قدمت این کتاب ها به سال 1300 قبل از میلاد باز می گردد.

تولید مدرن کتاب در نتیجه اختراع چاپخانه بوجود آمد. اگرچه به احتمال زیاد اختراع چاپ نیز در چین یا ایران باستان زودتر اتفاق افتاده است، اما اعتبار معرفی نوع متحرک و چاپخانه به اروپا به یوهان گوتنبرگ آلمانی (Johann Gutenberg) داده می شود. گوتنبرگ با همکاری شرکای خود یوهان فوست (Johann Fust) و پیتر شوفر (Peter Schoffer) توانست حدود سال 1456 با استفاده از دستگاه چاپ دستی با نوع سربی متحرک، کتاب مقدس لاتین را چاپ کند. بنابراین اولین کتابهای چاپ شده در اروپا بسیار شبیه کتابهای تولید شده توسط کاتبان بود. اکنون کتابهایی که در قرن پانزدهم چاپ شده اند incunabula نامیده می شوند، واژه ای که از واژه لاتین گهواره گرفته شده است. در سال 1640 استفان دی (Stephen Day) اولین کتاب را در آمریکای شمالی، در کمبریج، ماساچوست چاپ کرد.

از آنجا که چاپخانه و نوع متحرک دستگاه چاپ موجب مکانیزه شدن فرآیند تولید کتاب گردید، کتاب ها با تعداد بیشتری در دسترس قرار گرفت. با این حال در قرن نوزدهم دیگر امکان پاسخگویی تقاضای کتاب با چاپ دستی وجود نداشت. چاپگرها دستگاههای بزرگتری را برای قرار دادن ورقهای بزرگتر کاغذ و یا رولهای پیوسته تازه اختراع شده تولید کردند. این پیشرفت ها به چاپخانه داران اجازه می داد تا با سرعت بسیار بیشتری کتاب تولید کنند. در طی دهه های میانه دهه 1800، پیشرفت های بیشتری حاصل شد، از جمله اختراع ماشین کاغذ سازی (دهه 1820)، ماشین آلات چسب زنی (1860) و چاپ سیلندر (دهه 1840) بود. بعداً ، چاپ خطی اختراع شد (در سال 1884)، نوعی از حروفچینی که خط به خط بجای حرف به حرف چیده می شد.

در طول قرن بیستم تولید کتاب در آمریکا و سراسر جهان صنعتی رونق و گسترش یافت. پیشرفت های مهم در چاپ، مانند معرفی دستگاه چاپ افست و حروفچینی رایانه ای، تولید انبوه را از نظر اقتصادی مقرون به صرفه تر کرد. توسعه کتاب جلد شومیز، که در دهه 1940 ارائه شد تا جایگزین کم هزینه تری برای کتاب سخت افزار سنتی باشد، باعث شده است که کتاب ها در دسترس عموم قرار گیرند. در حالی که اختراع اشکال دیگر رسانه ها مانند رادیو و تلویزیون تأثیر سو بر کتاب خوانی به طور کلی داشته است، کتاب ها منبع اصلی دانش در بیشتر جهان هستند.

مواد خام مورد استفاده برای تولید کتاب

کتاب ها از انواع مختلف کاغذهای روکش دار و بدون روکش ساخته می شوند که از نظر وزن و اندازه متفاوت هستند. علاوه بر این، ممکن است از جوهرهای رنگی مختلف استفاده شود. همچنین، در حالی که جلد پشت و روی کتاب به طور کلی از یک کاغذ سنگین تر ساخته می شود، از نظر وزن نیز متفاوت خواهند بود. به عنوان مثال، جلد کتابهای دارای جلد سخت از مقوای با دوام و روکش دار تهیه می شود، در حالی که جلد کتاب های جلد کاغذی از یک مقوای نازک تر ساخته می شود. معمولاً جلد کتاب ها با رنگها یا طرحهای مختلف طراحی می شود.

از قرن نوزدهم به بعد تولید کتاب مستلزم استفاده از ماشین آلات پیچیده ای از جمله ماشین حروفچینی، چاپخانه رولی یا ورقه ای و ماشین آلات صحافی کتاب می باشد.

طراحی و قالب بندی

روند طراحی کتاب در تمام مراحل تولید کتاب ادامه دارد. در در ابتدا نویسنده، مولف یا مترجم کتاب با همکاری ویراستار و ناشر کتاب، عناصری از طراحی را که مربوط به حوزه و هدف کتاب، رویکرد مطلوب به موضوع، استفاده از تصاویر و سایر موارد مانند فصل بندی است، را در نظر می گیرند. در تعیین این عناصر مخاطب مورد نظر کتاب همراه با استانداردهای پذیرفته شده تحریریه در نظر گرفته می شود. سایر ملاحظات طراحی عبارتند از اینکه آیا کتاب باید دارای مقدمه، پیش گفتار، واژه نامه برای تعریف اصطلاحات خاص، فهرست مندرجات و کلمات کلیدی و مفاهیم مرجع و پیوست مواد تکمیلی باشد یا خیر.

پس از نوشتن شدن دست نویس یا نسخه اولیه کتاب، ویراستاران و نویسندگان باید نسخه دست نویس را اصلاح کنند و تا قبل از تولید به نسخه ویرایش شده نهایی دست یابند. در بیشتر موارد این شامل فرآیند بازبینی، ویراستاری، نمونه خوانی، اصلاح و تأییدیه نهایی است. پس از تکمیل عناصر طراحی این نسخه اولیه، ویراستاران و مدیران هنری ویژگی های زیر را تعیین می کنند:

• اندازه و قالب یا سبک صفحه
• اندازه و سبک فونت متن
• نوع و وزن کاغذ متن و جلد کتاب
• استفاده از رنگ بندی
• در صورت لزوم استفاده از عکس و تصویرگری در متن
• عکس های هنری یا تصویر جلد کتاب

چاپخانه داران از زمان یوهانس گوتنبرگ و تا قرن بیستم خود را کلیتی جدا بافته می دانستند. کارکردن در چاپخانه مستلزم داشتن سواد و قدرت جسمی و استقامت زیاد بود زیرا برای کار با پرس دستی به قدرت بدنی و استقامت احتیاج داشتند. از آنجا که آنها با روشنفکران، سیاستمداران و رهبران جامعه در تماس بودند، اغلب روابط اجتماعی فراتر از روابط کارگران و کارکنان داشتند. از آنجا که به طور مداوم به ایده ها و اطلاعات دسترسی داشتند، به طور کلی افراد فرهیخته ای قلمداد می شدند. چاپخانه ها که بعضاً روشنفکران طبقه کارگر خوانده می شدند، از این جهت متمایز می شدند که کارشان ترکیبی بی نظیر از کار ذهنی و جسمی بود.

مانند اکثر کسب های حرفه ای و تخصصی، چاپخانه داران قرن نوزدهم زبان ویژه ای برای کار خود ایجاد کردند. البته اصطلاحات فنی برای نامگذاری فرآیندها یا ابزار وجود داشت. اما بیشتر زبان ها با استفاده از قواعد انگلیس و اروپا روابط اجتماعی برقرار می کردند. دانش این زبان بخشی از آموزش یک شاگرد بود و افراد حرفه ای را از تازه کارها متمایز می کرد. جوانترین کارآموز “شیطان” نامیده می شد که نشان دهنده رتبه کاری پایین وی بود و مسئولیت کارهای سخت و تمیز کاری بود. کارگران “شرط بندی” می کردند و یا از نوعی تاس یا پرتاب سکه برای انجام کار خاصی، پرداخت هزینه نوشیدنی یا انجام شیفت شب و جایگزینی در کار استفاده می کردند. کارگران بصورت غیررسمی برای خود یک گروه مذهبی یا سازمان ایجاد می کردند و “رئیس” یا “پدر مقدس” برای خود انتخاب می کردند. این سنت ها سرانجام به اتحادیه مغازه ها و سرپرست اتحادیه تبدیل شدند (به نقل از William S. Pretzer).

گام اول در تولید کتاب حروفچینی است که امروزه بطور فزاینده ای توسط کامپیوترهای رومیزی انجام می شود. با یک کامپیوتر، حروفچینی مناسب و چاپگر لیزری می توان کتابی با همان کیفیت کتاب های تهیه شده با روش سنتی و حروف سربی تهیه کرد.

زمانی که کار حروفچینی شد، نسخه مکانیکی یا کپی فیلم آماده دوربین به پرینتر ارسال می شود. سپس عکس صفحات گرفته می شود تا نگاتیو صفحات بدست آید. در مرحله بعد نگاتیوها به صفحات تخت بزرگی به نام گلدن رودز انتقال داده می شوند و تحت اشعه ماوراء بنفش قرار می گیرند. نتیجه آن بلوپرینت صفحات بصورت پوزتیو و ظاهر شده است که برای آخرین بار از نظر صحت چک می شود.

فرآیند تولید کتاب

پس از نگارش کتاب و طراحی مناسب اجزا و عناصر آن، روند تولید کتاب آغاز می شود. مرحله اول حروفچینی است که در آن فونت و قالب متن کتاب و همچنین چیدمان کلی کتاب مشخص می شود. پس از بازبینی نسخه حروفچینی شده کتاب و ایجاد هرگونه تغییر لازم، کتاب آماده چاپ و صحافی است که در آن صفحات اصلی چاپ شده و همراه با جلد کتاب صحافی می شود و در نتیجه کتابی کامل ایجاد می شود.

حروفچینی و چاپ (از جمله تهیه فیلم و زینک با توجه به نوع چاپ کتاب) به طور معمول توسط ناشر انجام نمی شود بلکه توسط چاپخانه انجام می شود. هر چند امروزه تکنیک های چاپ متعدد و متنوعی در بازار وجود دارد که بعضی از شرکت های انتشاراتی خودشان کلیه مراحل تولید کتاب از تایپ دست نوشته تا صحافی و برش را انجام می دهند (همانند انتشارات ترجمک)

حروفچینی کتاب

اگر متن کتاب از ابتدا توسط نویسنده یا مترجم کتاب تایپ شده باشد، مستقیما به واحد حروفچینی (Typesetting) تحویل می شود، اما اگر محتوای کتاب به صورت دست نوشته باشد، ابتدا به واحد تایپ تحویل می شود و بعد از تایپ تحت حروفچینی قرار می گیرد.

در طی فرآیند حروفچینی فونت و سبک قلم متن برای عناوین اصلی، سرفصل ها، تیترهای مختلف و متن داخلی کتاب تعیین و اعمال می شود. حروفچینی به نوعی مرتب کردن فونت و چیدمان متن کتاب است.

متن تایپ و حروفچینی شده در یک ستون مداوم را گالی (Galley) کتاب می گویند. در گالی فونت و قلم متن کتاب تعیین شده است اما هنوز صفحه بندی کتاب انجام نشده است.

در مرحله بعد گالی ها از نظر هر گونه اشتباه توسط انتشارات نمونه خوانی و ویراستاری می شود. این مرحله بخصوص در مواردی که نسخه دست نویس کتاب به انتشارات تحویل شده، خیلی اهمیت دارد. اگر متن اولیه به صورت فایل تایپ شده تحویل شده باشد، احتمالا بیشتر اشتباهات املایی و دستور زبان در بازنگری اولیه دست نوشته رفع شده است. تک ستونی و فاصله داشتن خطوط در گالی به ویراستاری و رفع اشتباهات کمک زیادی می کند.

قالب بندی صفحات و نسخه فنی کتاب

پس از ویراستاری کاملاً صحیح و دقیق گالی ها، صفحات (یا لیزرها) تولید می شوند. یک طرح دقیق از صفحات حروفچینی شده اما روی کاغذ معمولی با تایپ استاندارد چاپ می شود تا ناشر نیز آن را از نظر صحت بررسی کند. برای بعضی از کتابها گالی تهیه نمی شود و مستقیماً صفحه بندی می شوند. پس از ایجاد هرگونه تغییر لازم، حروفچین سپس نسخه مکانیکی از صفحات حروفچینی شده را تولید می کند. سپس نسخه مکانیکی توسط فرآیندی که کپی دوربینی گفته می شود، روی کاغذ با کیفیت بالا چاپ می شود که برای فیلمبرداری مناسب است و این اولین مرحله در فرآیند چاپ کتاب است. اگر حروفچینی با ناشر بوده و با چاپخانه نباشد، در اینجا کار حروفچین تمام شده است.

فیلمبرداری

حالا نسخه مکانیکی کتاب به چاپخانه برای چاپ و صحافی تحویل می شود. ابتدا از هر صفحه متنی همراه با تصاویر آن با استفاده از یک دوربین بزرگ برای تولید نگاتیوهای صفحه، عکس گرفته می شود. این نگاتیوها عکس آنچه در واقع چاپ می شود هستند. به عبارت دیگر، متن و عکس ها به صورت برعکس در نگاتیو ظاهر می شوند. سپس نگاتیوها از نظر هر گونه لکه ای بررسی می شود تا هیچ لکه ای وجود نداشته باشد.

در حالی که کلمات چاپ شده و خطوط و تصاویر همگی طیفی از سایه سیاه هستند، در عکس ها سایه های زیادی از خاکستری کم رنگ تا سیاه و سفید وجود دارد و باید با استفاده از یک فرآیند خاص برای حفظ این سایه ها فیلم برداری شود. این فرآیند سایه ها را به نقاط سیاه و سفید تبدیل می کند (مناطق خیلی روشن دارای نقاط زیادی هستند، در حالی که مناطق تیره نقاط کمتری دارند). عکس های تبدیل شده به عنوان عکس نیمه کاره (halftones) شناخته می شوند. اگر این کتاب بیش از یک رنگ داشته باشد، برای هر رنگ نگاتیو جداگانه ساخته می شود. به عنوان مثال، برای عکسهای رنگی از چهار نگاتیو استفاده می شود: فیروزه ای، سرخابی، زرد و سیاه. به همین دلیل کتابهای رنگی دارای پوشش نگاتیو (یک پوشش نگاتیو برای هر رنگ) خواهند بود. به دلیل همین پوشش های اضافه شده است که چاپ کتاب رنگی شامل هزینه های آماده سازی و تولید خیلی بیشتر است.

تهیه استریپ

پس از تهیه و آماده سازی نگاتیوها، در جای مناسب خود بر روی یک ورق بزرگ به نام گلدنرود (goldenrod) یا تخته طلایی چیده شده و چسب زده می شوند. هر تخته گلدنرود 32 یا 64 صفحه را در خود جای می دهد و تقسیمات کافی برای تعداد مساوی از صفحات کتاب را دارند.

اپراتور یا استریپر برای اطمینان از اینکه متن و تصاویر به طور صحیح و به ترتیب ردیف شده باشند، تک تک صفحات گلدن رود را به دقت از نظر جدول صف آرایی بررسی می کنند. (صفحات کتاب به ترتیب پشت سر هم قرار نمی گیرند و در واقع برخی از صفحات به صورت وارونه قرار می گیرند. چنین قرارگیری لازم است زیرا نسخه کاغذی تمام تخته ها چندین بار تا می شود؛ پس از تا شدن تخته ها، صفحات 32 یا 64 تایی به ترتیب مناسب ایجاد خواهد شد. برای سهولت انجام روند بررسی چیدمان نگاتیوها، معمولا میز جداول صف آرایی به نور فلورسنت مجهز شده اند و نگاتیوها بر روی آن می درخشند، بنابراین برای استریپر خواندن و تراز کردن متن صفحات راحتتر می شود.

بلوپرینت یا نقشه کتاب

برای اطمینان از صحت پیشرفت کار چاپ کتاب، هر یک از تخته های گلدن رود تحت تابش نور ماوراء بنفش قرار داده می شود تا تصاویر آنها بر روی یک کاغذ مخصوص حساس به نور بیافتد. به صفحات بدست آمده اصطلاحاً بلوپرینت (یا پرینت نقره ای، خطوط آبی، بلوزین یا دیالوکس) گفته می شود زیرا ظاهر کاغذ و جوهر بصورت آبی یا نقره ای است. سپس بلوپرینت ها توسط ناشر با دقت بررسی می شوند. در صورت لزوم تغییر و تصحیح، صفحه مورد نظر باید مجدداً عکسبرداری شود. نگاتیو جدید سپس به محل خود روی تخته منتقل می شود.

تهیه پلیت

پس از تأیید نهایی بلوپرینت ها، از هر تخت عکس گرفته می شود، در حالی که نگاتیوها روی یک ورق نازک آلومینیوم به نام پلیت انتقال یا رایت (burn) می شود. سپس بخشهایی از پلیت ها که حاوی متن و تصویر است با یک ماده شیمیایی جذاب جوهر تیمار می شود تا از چاپ متن و تصاویر هنگام پرس اطمینان حاصل می شود.

چاپ کردن

پلیت های آماده شده کتاب به دستگاه پرس ارسال می شوند. اگر چاپ تک رنگ باشد، هر صفحه فقط به یک بار عبور از پرس نیاز دارد. اگر بیش از یک رنگ چاپ شود، برای هر رنگ کاغذ باید از پرس یکبار رد شود. به عنوان مثال، اگر از دو رنگ استفاده شود، کاغذ دو بار در پرس تغذیه می شود.

سه فرآیند چاپ اصلی در تولید کتاب استفاده می شود: لیتوگرافی افست (offset lithography)، لترپرس (letter-press) و گراور (gravure). انتخاب فرآیند مورد استفاده کمتر براساس تفاوت کیفیت آنها است بلکه به عوامل اقتصادی مانند در دسترس بودن ماشین آلات، تعداد کتابهای چاپ شده (تیراژ) و سرعت تحویل بستگی دارد. پرس ها یا بصورت ورقه ای تغذیه می شوند (ورق های کاغذ تکی به پرس تغذیه می شوند) یا از طریق رول تغذیه می شوند (رول های عظیم کاغذ در دستگاه تغذیه می شود).

چاپ کتاب اغلب توسط دستگاه چاپ لیتوگرافی افست انجام می شود که در آن کاغذ در معرض استوانه های غلطانی قرار می گیرد که به جوهر مناسب آغشته هستند. در صورت نیاز به جوهر رنگی، چه برای متن و چه برای عکس، کاغذ از غلتک هر چهار رنگ اصلی عبور داده می شود.

صحافی کتاب

پس از چاپ و خشک شدن صفحات کتاب، به واحد صحافی تحویل داده می شود. در حالی که بسیاری از شرکتهای بزرگ و چاپخانه ها واحد صحافی مخصوص به خود را دارند، شرکت های کوچکتر صفحات چاپ شده را برای صحافی به جای دیگری ارسال می کنند. در صحافی ، تخته های چاپ شده تا زده می شوند و انبانک های کتاب تهیه می شود (تکه های 32 یا 64 صفحه ای که به درستی جمع شده اند) و به ترتیب مناسب بسته می شوند. همه این کارها خودکار است.

صحافی کتاب همچنین شامل دوختن انبانه ها به یکدیگر، چسباندن شیرازه و قرار دادن آستر و برش لبه ها است. میزان و نوع صحافی به نوع کتاب (جلد مقوایی یا کاغذی) و قطع کتاب بستگی دارد. در مرحله آخر کتاب ها بسته بندی و یا در کاورهای مخصوص گذاشته می شوند.

کنترل کیفیت چاپ کتاب

برای اطمینان از تولید یک محصول با کیفیت، چاپخانه ها بازرسی های دوره ای انجام می دهند. علاوه بر بررسی دقیق بلوپرینت ها، چاپخانه ها معمولا چند نسخه آزمایشی قبل از شروع چاپ تهیه کرده و تاییدیه شروع چاپ تیراژی را می گیرند.

پس از دوختن انبانه های کتاب، چاپخانه آنها را مجددا بررسی می کند تا مطمئن شود که به درستی تا شده و دوخته شده اند. آنها همچنین درست بسته شدن جلد کتاب را بررسی می کنند، تا از کنده شدن جلد و خراب شدن کتاب حین استفاده جلوگیری شود.

برخی از ابزارهایی که برای کنترل کیفیت کتاب استفاده می شود شامل چگالی سنج (Densitometer) و رنگ سنج (Colorimeter) می باشد که هر دو برای ارزیابی فرایندهای چاپ رنگی استفاده می شوند. رطوبت سنج کاغذ (Paper Hygroscope) برای اندازه گیری و تعیین تعادل رطوبت کاغذ در برابر رطوبت نسبی اتاق چاپ استفاده می شود. و جوهر سنج (Inkometer) برای اندازه گیری کیفیت جوهر مورد استفاده در چاپ استفاده می شود

.

دورنما و آینده کتاب

تولید کتاب از اوایل قرن بیستم به استثنای تغییر شیوه حروفچینی تقریباً ثابت مانده است. در حالی که ماشین های اختصاصی حروفچینی (لینوتایپ یا مونوتایپ) از سال 1900 به عنوان تجهیزات استاندارد در چاپخانه ها و کارهای حروفچینی استفاده می شده اند، نشر رو میزی با استفاده از میکرو رایانه ها به جایگزین مقرون به صرفه آنهاتبدیل شده است.

با استفاده از نرم افزار مناسب حروفچینی و چاپگر لیزری، کاربران می توانند متن تولید کنند، گرافیک درج کنند و قالب بندی و چیدمان صفحات را انجام دهند و طرح های صفحه را به همان اندازه پیچیده و دقیق مانند ماشین های حروفچینی سنتی ایجاد کنند. در نتیجه نویسندگان، مترجم ها، ناشران، چاپخانه ها و تقریباً هر شغل دیگری قادر به تنظیم نوع فونت و تایپ محتوا، قالب بندی و حروفچینی و صفحه آرایی در کامپیوتر خود هستند.

بعلاوه، بسته به وضوح و کیفیت چاپگر لیزری، کاربران می توانند حروفچینی انجام دهند که چاپگر بتواند از آن برای گرفتن نگاتیو استفاده کند. این نوع حروفچینی و آماده سازی تحت عنوان آماده دوربین (Camera-ready) اطلاق می شود.

بعد از چاپ، بخشهای کتاب (در قطعات 32 یا 64 صفحه ای) به درستی تا زده می شود و بهم دوخته شده و با لحاف یا جلد کتاب صحافی می شود. همه این مراحل به صورت خودکار انجام می شوند.

علاوه بر این، لوازم جانبی نشر رومیزی (Desktop Publishing) از قبیل اسکنر و نرم افزارهای گرافیکی به کاربران این امکان را می دهد که گرافیک های رایانه ای بیشتری را وارد محتوای کتاب کرده و بصورت عکس، گرافیک چاپی و متن اسکن کرده و در سیستم دسک تاپ خود ذخیره کنند.

بسیاری از نویسندگان، مترجمین، ناشران و واحدهای طراحی امروزه تجهیزات نشر رومیزی مخصوص خود را برای تولید کتاب دارند که به آنها امکان می دهد نسخه چاپی آماده دوربین به چاپگرها بدهند. اگر چاپگرهای لیزری با وضوح کیفیت چاپ کافی نداشته باشند، می توانند کتاب را به صورت دیسک در اختیار چاپخانه قرار دهند و چاپخانه برایشان با چاپگر لیزری با وضوح بالا اجرا کند. به هر صورت امروزه نشر رومیزی کنترل بیشتری در طراحی به کاربر می دهد و هزینه های تولید را کاهش می دهد.

از آنجا که نشر رومیزی نسبتاً جدید است، تغییرات و پیشرفتها باعث شده که سیستمها کاربر پسندتر شوند. هرچه افراد بیشتری به چنین سیستم هایی دسترسی پیدا کنند، انتشار کتاب و نشر به طور کلی در آینده شاهد استفاده گسترده تری از نشر رومیزی خواهد بود.

منابع برای مطالعه بیشتر

1. Angstadt, Richard. “Why Typesetting Isn’t as Good as It Should Be: An Experienced Typesetter Laments the Communications Problems in a Changing Industry,” Publishers Weekly. September 7, 1990, p. 60.
2. Foot, Miriam. Studies in the History of Bookbinding. Ashgate Publishing Co., 1992.
3. Harrison, Thomas. The Bookbinding Craft & Industry. Garland Publishing, Inc., 1990.
4. Hollick, Richard. Book Manufacturing. Cambridge University Press, 1986.
5. Lyman, Ralph. Binding & Finishing. Graphic Arts Technical Foundation, 1993.
6. Matthews, Brander. Bookbinding Old & New. Garland Publishing, Inc., 1990.
7. McMurtrie, Douglas C. The Book: Story of Printing & Bookmaking. Dorset Press, 1990.
8. Monkerud, Don. “Plate Full of Promises: Direct-to-Plate Technology Offers Faster and Cheaper Short-Run Color Printing,” January, 1993, p. 48.
9. Pocket Pal: A Graphic Arts Production Handbook. International Paper, 14th ed., 1989.
10. Poynter, Dan. Book Production: Composition, Layout, Editing & Design — Getting It Ready for Printing, 3rd ed. Para Publishing, 1992.